Zdrowe stopy dziecka - dlaczego warto zadbać o zdrowie stóp dziecka?

Prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka, zwłaszcza w pierwszych latach życia, zależy w dużej mierze od różnorodnego doświadczania. Pokonywanie kolejnych kroków milowych bazuje na ciekawości świata oraz chęci do jego eksplorowania. Wewnętrzna potrzeba ruchu i zakodowane wzorce ruchowe napędzają cale ciało młodego człowieka do rozwoju. Zdrowe stopy dziecka są w dużej mierze wypadkową jego spontanicznej aktywności oraz środowiska, w jakim przebywało. Dbanie o ich prawidłowy rozwój ułatwia w przyszłości zdobywanie coraz bardziej skomplikowanych umiejętności motorycznych, takich jak bieganie, gra w piłkę, balet czy akrobatyka. Pierwsze lata rozwoju dziecięcych stóp stanowią fundament, na którym młody człowiek będzie mógł bazować przez całe życie.

Jak kształtuje się stopa dziecka – prawidłowy rozwój stóp w pierwszym roku życia.

Już w wieku niemowlęcym dziecko ćwiczy stopę i przygotowuje ją do funkcji, jaką będzie pełnić podczas chodu. Pierwsze treningi zaczynają się już w brzuchu mamy, kiedy to maluch ćwiczy kopnięciami swoją siłę i uczy się odczuwać granice swojego ciała. U noworodka pięta ustawia się w koślawości, a stopa w ewersji (odwróceniu/pronacji) i jeszcze musi wiele ćwiczyć, żeby stopniowo dojść do ustawienia zbliżonego do dorosłego. Taki maluch na początku potrafi wykonywać prymitywne kopnięcia, w których nie ma jeszcze pełnego wyprostu w biodrze. Przez pierwsze półrocze życia niemowlak ma też odruch chwytny stopy – jeśli dotkniemy stópki pod palcami, to paluszki się rozczapierzą, a potem dziecko palcami stóp złapie dany przedmiot. Ten odruch stopy stopniowo zanika, wraz z pionizowaniem się dziecka.

Około trzeciego miesiąca stopa dziecka zaczyna ustawiać się w pozycji pośredniej. Podobnie ustawia się miednica, a w stawach biodrowych pojawia się rotacja zewnętrzna. Trzymiesięczny maluch zaczyna dotykać rączkami kolan, później pociera stopą o stopę, poznając tym samym granice swojego ciała. Około szóstego miesiąca następuje bardzo ważny moment z punktu widzenia kształtowania się stopy: pojawia się supinacja, czyli odwrócenie stopy. Jest to czas, kiedy dziecko łapie je i próbuje włożyć do buzi, a poprzez to ćwiczenie kształtuje łuki stopy, aby w przyszłości pochwalić się wydolnymi i zdrowymi stopami.

Od około ósmego miesiąca może nastąpić bardzo dynamiczny rozwój: dzieci wykonują wówczas szybkie postępy i z leżącego maluszka zamieniają się z tygodnia na tydzień w eksplorującego odkrywcę. Nazywa się to triadą rozwojową, gdzie w bardzo krótkich odstępach czasu dziecko uczy się siadać, czworakować i wstawać. Następuje wówczas bardzo dynamiczny rozwój stóp: maluch doświadcza wielu nowych pozycji, w których stopa powinna swobodnie pracować. Bardzo ważne jest, aby w tym okresie nie zabierać maluchowi pełnego zakresu ruchu i w miarę możliwości pozwalać mu odkrywać świat na boso, albo w butach możliwie blisko to imitujących.

Chodzenie bokiem przy meblach to niezwykle istoty element rozwoju: jest to doskonała gimnastyka stóp dzieci, w których naprzemiennie dociążamy boczną i przyśrodkową krawędź stopy, przygotowując mięśnie do chodzenia. Warto pozwolić dziecku na ten etap i nie przyśpieszać go poprzez zachęty do chodzenia samodzielnie czy trzymanie rodzica za rękę.

Sposób, w jaki rozwija się dziecko w pierwszym roku swojego życia, umożliwia prognozowanie, jakich może doświadczać problemów stóp w przyszłości. Zazwyczaj deformacje stóp mogą być skutkiem genetycznych uwarunkowań lub powstawać w wyniku zwiększonych wyzwań rozwojowych w pierwszych latach życia.

Przedszkolak – czyli o problemach dziecięcych stóp

U małych dzieci, które już swobodnie chodzą, istotnym elementem profilaktyki jest prawidłowo dobrane obuwie dziecięce. Przy zakupie butów niezwykle ważne jest odpowiednie ich dopasowanie. Podstawą jest zmierzenie dziecku długości stopy. Najlepiej mierzyć stopę dziecka w staniu, bo wtedy dopiero możemy rzeczywiście ocenić jej długość. Prosimy dziecko, aby stanęło na kartce, a sami zaznaczamy najdłuższy palec stopy i tył pięty. Do tego warto też zmierzyć szerokość stopy, bo odpowiednie buty nie mogą być za wąskie. Małe stopy, które szybko rosną, warto monitorować najrzadziej co dwa miesiące, bo już w takim czasie stopa dziecka może urosnąć. Trzeba być bardzo czujnym, ponieważ są dzieci, które nie zgłoszą, że but robi się za ciasny. Jest to duży problem, bo jeśli zbyt długo małe dziecko będzie chodziło w za ciasnych butach, będzie miało zniekształcone stopy na całe życie. Z kolei dobranie zbyt wąskich butów w przedniej części (noski) może prowadzić do wrastających paznokci, poprzez ciągły nacisk płytki paznokcia na twardą część buta.

Pięlęgnacja stóp dzieci i prawidłowy rozmiar buta, w którym dziecko chodzi, mają duże znaczenie w profilaktyce zdrowych stóp i właściwego ich rozwoju. Ważne jest poprawne obcinanie paznokci, zwłaszcza dużego palca stopy – dzieciom wrastają paznokcie zarówno z powodu ocierania się palców w zbyt ciasnych butach, ale też jeśli zbyt krótko je obcinamy lub za mocno ścinamy brzegi.

Jakie buty do przedszkola?

Warto zwrócić uwagę, że dziecko podczas swobodnej zabawy nie przebywa tylko w pozycji stojącej. Zazwyczaj dużo kuca, siada, klęka, siada na piętach, czworakuje, wspina się… Są to wszystko naturalne ćwiczenia dla stóp, a naszym zadaniem jest umożliwić dziecku ich wykonywanie. Przy zakupie butów dla prawidłowo rozwijających się dzieci należy szukać takich modeli, żeby stopa mogła swobodnie wykonywać wszystkie ruchy – z tego też powodu buty tzw. ortopedyczne czy profilaktyczne, które mają sztywny zapiętek, unieruchomioną kostkę i nieruchomą podeszwę - będą utrudniały prawidłowy rozwój stopy. Badania pokazują, że stosowanie takich butów nie stanowi profilaktyki stopy płasko-koślawej, tak zwanej stopy płaskiej.

Złoty wiek motoryczny – rozwój starszych dzieci

W okresie szkolnym, między 9 a 12 rokiem życia następuje tzw. złoty wiek motoryczności. Oznacza to, że dziecko ma już opanowane wszystkie ruchy dorosłego człowieka i następuje okres doskonalenia ich. Rodzice powinni wówczas odpowiedzieć na dużą potrzebę ruchu, proponując dziecku różnego rodzaju aktywności ruchowe. Część dzieci przychodzi na zajęcia ze sztuk walki, inne preferują taniec bądź gry zespołowe, niektóre wolą swobodną zabawę na podwórku – ważne jest, aby dziecku dana aktywność sprawiała przyjemność. Wraz z wydłużaniem się wszystkich kości ciała następuje w tym czasie też wzrost stóp dzieci – często za nagle rosnącymi kośćmi nie nadążają mięśnie. Część stóp wygląda wówczas jakby znowu zrobiły się płaskie bądź zaczęły „uciekać” do środka. Niestety, stopy dzieci narażone są w okresie dojrzewania na zwiększone obciążenia – dlatego tym bardziej należy je wzmacniać. Podstawową formą treningu jest swobodny ruch stopy podczas różnych aktywności – tak jak w butach minimalistycznych Magical Shoes, gdzie stopa pracuje jakby była boso. W niektórych przypadkach, gdy stopy dziecka wymagają terapii, powinna ona opierać się na wzmocnieniu siły, wydolności i kontroli nerwowej. Zdarza się, że zbyt wcześnie stosuje się dla dzieci wkładki ortopedyczne, zamiast dać szansę mięśniom stopy na „nadgonienie” wzrostu kostnego. Czasami efekty tradycyjnej korektywy mogą być nieskuteczne, ponieważ dzieci wykonują przestarzałe ćwiczenia, czyli takie, które nie mają celowanego efektu korygującego ustawienie stopy.

Deformacje stóp u dzieci – jakie ustawienie jest normą?

Problem dziecięcych stóp jest taki, że nie wyglądają i nie funkcjonują tak samo, jak stopa dorosłego. Dzieci mają podściółkę tłuszczową, która może sprawiać wrażenie płaskiej stopy. Do tego stopa w wieku od około 3 do 7 roku życia przechodzi przez fazę fizjologicznej koślawości. Znaczy to, że naturalne jest „uciekanie” stopy i kolana odrobinę do środka. Jest to bardzo potrzeby ruch do prawidłowego kształtowania się chrząstki wzrostowej! Dlatego też stosowanie wkładek ortopedycznych czy profilaktycznych butów ortopedycznych u zdrowych dzieci nie jest zalecane. Nie ma jednak wyznaczonych dokładnych standardów dotyczących fizjologii stopy płasko-koślawej u dzieci, dlatego też, jeśli rodzic ma jakiekolwiek wątpliwości – najlepiej skonsultować się z fizjoterapeutą, który będzie w stanie dokładnie ocenić funkcjonalny rozwój dziecięcych stóp. W takim badaniu terapeuta nie skupia się wyłącznie na wyglądzie stóp, ale ocenia również wyżej położone piętra: kolana, biodra, miednicę, kręgosłup, analizuje ciało w statyce, ale przede wszystkim ocenia dziecko w dynamice, czyli podczas swobodnej aktywności.

Wpływ ustawienia stóp dzieci na całe ciało.

Problemy dziecięcych stóp bardzo często są objawem istniejących w ciele trudności. Na przykład: zwiększona mobilność stawowa (hiepermobilność) objawia się właśnie w postaci stopy nadmiernie płasko-koślawej. Jednak z drugiej strony, nieprawidłowe ustawnie stopy może wpływać na powstawanie wady postawy. Przykładowo: stopa prawa ustawiona w nadmiernej pronacji (do środka) powoduje rotację kolana do środka (kolano koślawe, ustawione w tzw. „X”), co powoduje obniżenie się miednicy po tej stronie, a stąd już tylko krok do wykształcenia się skoliozy kręgosłupa. Stopa zatem może być zarówno objawem innych problemów, jak również przyczyną ich powstawania. Jeśli więc cokolwiek niepokoi rodzica, warto, żeby udał się do specjalisty: ortopedy dziecięcego bądź fizjoterapeuty. Im szybciej zajmiemy się występującą trudnością, tym lepiej nasz maluch będzie się rozwijał.

Literatura:

B. Zukunft-Huber, Trójwymiarowa manualna terapia wad stóp u dzieci, wyd. 3 Edra Urban &Partner, 2020, p.3-27.
Kanatli U., Aktas E., Yetkin H. Do corrective shoes improve the development of the medial longitudinal arch in children with flexible flat feet? Journal of Orthopaedic Science, 2016, 21(5), p. 662-666.
Ueki Y., Sakuma E., Wada I. Pathology and management of flexible flat foot in children, Journal of Orthopaedic Science, 2019, 24(1), p. 9-13