Wady stóp a buty minimalistyczne - Mgr Hanna Krześniak

Wady stóp możemy podzielić na wrodzone – widoczne u noworodka od urodzenia jak np. stopa końsko-szpotawa, oraz te bardziej popularne, ujawniające się po pionizacji, np. stopa płasko-koślawa (flatfeet). Powiedzenie jednak, że ktoś ma „platfusa”, nie łączy się automatycznie z ustalonym postępowaniem. Może to być obraz różnych jednostek chorobowych o różnym nasileniu. Jeśli podejrzewamy u siebie wadę stóp, warto skonsultować się ze specjalistą, umiejącym prawidłowo zbadać i zdiagnozować występującą wadę. Od ustalenia przyczyny występujących zaburzeń, deformacji bądź bólu zależy powodzenie terapii i komfort codziennego funkcjonowania.

Czy można chodzić w butach minimalistycznych z wadą stopy?

Na to pytanie nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ zależy to od rodzaju wady, jej przyczyny i występujących dolegliwości. Każdy przypadek należy ocenić indywidualnie i podjąć odpowiednie leczenie – zachowawcze bądź operacyjne. W przypadku leczenia zachowawczego indywidualną wkładką ortopedyczną można ją umieścić w bucie minimalistycznym, jeśli dla pacjenta cienka podeszwa, brak amortyzacji i obcasa nie jest problemem. Ze względu na objętość tego artykułu nie będą rozpatrywane pojedyncze przypadki rzadziej występujących deformacji. Skupiono się na najczęściej występujących dolegliwościach, których przyczyny można korygować.

Skąd wynikają deformacje?

Część deformacji wynika z osłabienia siły mięśniowej i charakteryzuje się tym, że nasilenie wady następuje w dynamice – czyli podczas chodu czy biegu. Może to być związane z rodzajem obuwia, które było noszone do tej pory. Jeśli amortyzacja buta, twarda podeszwa i obcas przez wiele lat rozluźniały nasz aparat więzadłowy i mięśniowy stopy, to podczas badania na boso może być widoczne nieprawidłowe układanie się stawów całej kończyny dolnej. Taką sytuację można rozwiązać w dwojaki sposób: można stosować dobrze dopasowane wkładki ortopedyczne, coraz lepszą amortyzację obuwia (często wymienianego) i zewnętrzne technologie ustawiające prawidłowo stopę i absorbujące wstrząsy. Natomiast drugie rozwiązanie wymaga większego zaangażowania czasu i uwagi pacjenta i wiąże się ze wzmocnieniem, czy wręcz przywróceniem naturalnych mechanizmów amortyzacyjnych stopy, dzięki czemu to stopa, a nie zewnętrzne pomoce, stanie się odpowiedzialna za amortyzację, tłumienie wstrząsów i prawidłowe ustawienie całej kończyny dolnej. Noszenie butów minimalistycznych wspomaga proces wzmacniania stóp, aczkolwiek nie jest to rozwiązanie dla wszystkich pacjentów i musi być stosowane stopniowo.

Jakie problemy stóp utrudniają chodzenie w butach minimalistycznych?

Nie ma jasnych i radykalnych przeciwwskazań w kontekście noszenia butów minimalistycznych. Są jednak grupy osób, dla których niemożliwe albo problematyczne byłoby stosowanie takiego obuwia w ich obecnym stanie. Istniejące stany zapalne (np. Achillesa, rozcięgna podeszwowego) albo stan pooperacyjny mogłyby zatem być przeciwwskazaniem do stosowania butów minimalistycznych, ponieważ stopa jest w nich zmuszona do zintensyfikowanej pracy. Również osoby z metatarsalgią rozumianą jako ból przodostopia różnego pochodzenia, czy osoby z nadwrażliwością obwodową, które źle czują się chodząc na boso. Dodatkowo osoby z atrofią podściółki tłuszczowej mogą, zwłaszcza w początkowej fazie adaptacji, doświadczać dyskomfortu.

Stopa płasko-koślawa

Jest to jedna z częściej diagnozowanych i spotykanych wad stóp, wiąże się też z takimi cechami jak stopa Mortona czy hipermobilność stawowa.

Stopa płasko-koślawa jest fizjologicznym wariantem stopy u małych dzieci. Dzieci rodzą się ze stopą płaską, po stronie przyśrodkowej stopy widoczna jest poduszeczka tłuszczowa. Dopiero rozpoczęcie samodzielnego chodzenia i obciążanie kończyn dolnych wpływa na kształtowanie się łuku podłużnego stopy oraz korekcję ustawienia tyłostopia. W wieku przedszkolnym stopy i kolana wchodzą w okres fizjologicznej koślawości (chociaż niektóre przypadki mogą odbiegać od normy i wówczas potrzebne jest leczenie). Około 7 roku życia stopy i kolana powinny ustawiać się w pozycji pośredniej, a jeśli tak się nie dzieje, warto udać się z dzieckiem do ortopedy lub fizjoterapeuty w celu kontroli.

Stopa płasko-koślawa jest zespołem, na który składają się nieprawidłowe ustawienie dwóch komponentów: koślawe ustawienie tyłostopia (pięty) oraz ustawienie przodostopia w odwodzeniu i supinacji w stosunku do tyłostopia. Jest to różnica względem stopy płaskiej, która charakteryzuje się prawidłowym ustawieniem pięty, a jedyne co można zaobserwować to brak łuku podłużnego.

Rodzaje stopy płasko-koślawej

Klasyfikacja oparta na typie deformacji i jej przyczynie wyróżnia:

stopę płasko-koślawą korygującą się (flexible flatfoot) – najczęściej spowodowaną dysfunkcją mięśnia piszczelowego tylnego
stopę płasko-koślawą sztywną, której przyczyną może być:
kościozrost skokowo-piętowy lub piętowo-łódkowy,
wrodzona stopa płasko-koślawa,
stopa płasko-koślawa neurogenna.

W przypadku deformacji elastycznych prawidłowe wzmocnienie mięśni tzw. strzemienia stopy (m.in. piszczelowy tylny, strzałkowy długi) pomaga niwelować koślawe ustawienie stopy. Chodzenie w butach minimalistycznych może być dobrym bodźcem do stymulacji stopy do pracy. Potrzebna jest najpierw umiejętność świadomej jej korekcji, bo może być tak, że w przypadku dużych deformacji nagłe przejście na buty bez stabilizacji stopy może doprowadzić do przeciążeń i bólu.

Paluch koślawy

Występowanie palucha koślawego jest spowodowane przede wszystkim genetyką, może także współwystępować w stopie Mortona i stopie płasko-koślawej opisanej powyżej. Rodzaj stosowanego obuwia może przyczynić się do pogłębiania bądź zmniejszania istniejącej już tendencji. Chodzenie w butach na obcasach, ze zwężanymi noskami, które ściskają palce powodując koślawe ustawienie palucha, może przyczyniać się do pogłębiania się istniejącej wady.

Chodzenie w butach minimalistycznych daje szereg korzyści we wspieraniu palucha w jego prawidłowym ustawieniu:

szeroki przód (toe box) daje możliwość ustawienia palucha w prawidłowej osi, bez koślawienia;
możliwość odwiedzenia palucha angażuje mięsień odwodziciel palucha oraz mięśnie krótkie stopy, co z kolei wpływa korzystnie na łuk poprzeczny;
prawidłowa praca palucha umożliwia włączanie się mechanizmów amortyzacyjnych stopy;
płaska podeszwa (zero drop) poprawia rozkład sił działających na stopę i odciąża przodostopie;

Przechodzenie na buty minimalistyczne z wadą stóp

Opisane powyżej wady stóp wiążą się z osłabionymi lub przykurczonymi mięśniami, które nie są w stanie utrzymać stopy w prawidłowym ustawieniu. W przypadku wady korektywnej (np. stopa płasko-koślawa korygująca – flexible flat feet) możemy poprzez odpowiednie ćwiczenia i pracę manualną przywrócić prawidłową biomechanikę. Powodzenie zależy od stopnia deformacji, wieku, systematyczności ćwiczeń i prawidłowej diagnozy. Gdybyśmy próbowali dokonać gwałtownego transferu z „klasycznych” butów z amortyzacją na buty minimalistyczne, może to się wiązać z ryzykiem urazu i pojawieniem się bólu. Ciało potrzebuje czasu i odpowiedniej adaptacji do nowych zadań. Stopa potrzebuje wzmocnić mięśnie, ale również rozciągnąć i uelastycznić te, które do tej pory zostały przykurczone.

Tomaszewski R., Czasławska B., Stopa płasko-koślawa dziecięca, Pediatr Med Rodz 2020, 16 (4), p. 368–372
Kołodziejski P., Bryłka K., Marzec P., Bażant K., Czarnocki Ł., Czy historyczne koncepcje leczenia palucha koślawego są aktualne do dziś? Dawna medycyna i weterynaria, Środowisko a człowiek, 2013, s. 200-201.

Autorką tekstu jest fizjoterapeuta Mgr Hanna Krześniak.