Jak pozbyć się haluksów?

Paluch koślawy (zwany potocznie haluksem od łacińskiej nazwy halux valgus) jest złożoną deformacją przodostopia. Podstawową cechą, która jest najbardziej widoczna, jest powstanie zgrubienia, wypukłości (ang. bunion) od wewnętrznej strony palucha. Jest to jednak tylko objaw deformacji, jaka nastąpiła w okolicy tego stawu. Duży palec stopy odchyla się do środka i ulega skręceniu, a pierwsza kość śródstopia, która jest jego przedłużeniem – odchyla się do boku. Istotne jest też, że ustawienie palucha w tej pozycji może powodować deformację pozostałych palców, np. palce młotkowate.

Przyczyny powstawania palucha koślawego

Eologia powstawania haluksów jest zróżnicowana. Nie ma jednej konkretnej przyczyny tej deformacji, natomiast jej wystąpienie jest związane przede wszystkim z kumulacją pewnych składowych. Sądzi się, że wzrost zachorowalności wśród populacji nastąpił wtedy, kiedy zaczęto nosić twarde, wąskie w okolicy przodostopia obuwie. Odsetek kobiet z paluchem koślawym zwiększył się znacząco, kiedy do sprzedaży weszły buty na bardzo wysokich obcasach, dodatkowo ze zwężanym czubem, aż do kształtu szpicu, który deformował kształt palca stopy.

Metody leczenia haluksów

W zależności od stopnia deformacji palucha mamy różne możliwości działania. W przypadku bardzo dużego skrzywienia palucha i zniekształcenia innych stawów stopy, jedynym skutecznym działaniem jest operacyjne leczenie, korygujący ustawienie całej stopy. Dla części pacjentów istotą problemu nie jest trójpłaszczyznowa deformacja stopy, ale wystający „guz” w okolicy przyśrodkowej stawu palucha. Takie myślenie pacjentów, ale też chirurgów-ortopedów prowadzi do leczenia operacyjnego, które sprowadza się do objawowego ścięcia nadmiaru tkanki kostnej w okolicy przyśrodkowej głowy I kości śródstopia. Jak można się domyśleć, taki rodzaj operacji nie usuwa przyczyny haluksów, a jedynie objaw, co skutkuje dość szybkim powrotem poprzedniego stanu.

Leczenie operacyjne palucha koślawego

W literaturze opisano ponad 150 sposobów operacyjnego leczenia haluksów. Metoda powinna być indywidualnie dobrana na podstawie ustawienia całej stopy. Operacji haluksów dokonuje się przy występowaniu dużych dolegliwości bólowych oraz przy znacznej deformacji, która nie jest możliwa do wyprowadzenia w sposób zachowawczy. Zazwyczaj w trudniejszych przypadkach koślawy paluch ulega dodatkowo podwichnięciu, przez co pacjent nie jest w stanie prawidłowo używać mięśni stopy i paluch zupełnie nie bierze udziału podczas chodu w fazie przetaczania.

W przypadku znacznych deformacji palucha koślawego może okazać się, że korekcja ustawienia stopy jest możliwa tylko poprzez prawidłowo dobraną metodę operacji haluksów – takiej, gdzie chirurg skupia się na korekcji ustawienia pierwszej kości śródstopia, a nie tylko ścięciu nadmiernego zgrubienia kości (zabieg zwany Egzostectomia). Prawidłowo wykonany zabieg polega na osteotomi (przecięciu) pierwszej kości śródstopia i zmianie jej ustawienia, a następnie zespoleniu w nowej pozycji używając do tego specjalistycznej aparatury (śruby, płytki czy implanty). Deformacjom stawu śródstopno-palcowego pierwszego mogą towarzyszyć również zmiany w obrębie palców II-V w postaci palców młotkowatych bądź młoteczkowatych. Wówczas podczas operacji palucha koślawego dokonuje się równocześnie korekty ustawienia pozostałych palców stopy. Zdarza się, że problemem jest nie tylko odchylenie się całego palca dużego w stronę pozostałych palców, ale dodatkowo zaburzona jest oś samego palca tak, że jego czubek również ustawia się w koślawości (tzw. paluch koślawy międzypaliczkowy) – wówczas przeprowadza się osteotomię Akin. Oprócz zabiegów korekcji ustawienia kości śródstopia istotna też jest plastyka tkanek miękkich – prawidłowe ustawienie ścięgien, czy przywrócenie balansu mięśniowego gwarantuje prawidłowe późniejsze używanie stopy i brak nawrotów deformacji.

Temat operacji haluksów jest złożony, bo efekty zależą od doświadczenia chirurga diagnozującego i planującego terapię, ale także od jego doświadczenia na stole operacyjnym. Nawet jeśli pacjent kwalikuje się do operacji, nadal powinien podjąć środki korygujące ustawienie palca stopy, gdyż ułatwi to samą operację i przyśpieszy rehabilitację. Terapia manualna i ćwiczenia są obowiązkowym następstwem udanego zabiegu korekcji palucha koślawego

Leczenie zachowawcze haluksów – działanie objawowe

Leczenie koślawego palucha można podzielić na dwa rodzaje interwencji: pierwsza ma na celu zmniejszenie stanu zapalnego wokół wystającego „guza” – działanie objawowe, druga część dotyczy korekcji ustawienia palca – działanie przyczynowe. Jeśli towarzyszą nam dolegliwości bólowe i zaczerwienienie okolicy podstawy palucha, może to oznaczać, że w tym miejscu pojawił się stan zapalny.

Pierwsze objawy haluksów często właśnie w ten sposób się zaczynają. W okolicy przyśrodkowej głowy I kości śródstopia (miejsce, gdzie kończy się paluch) leży kaletka, która może być obrzęknięta i bolesna. Może towarzyszyć temu zapalenie stawów. Leczenie w fazie ostrej polega na odciążeniu, chłodzeniu, stosowaniu wspomagająco zykoterapii (np. krioterapia, laser, ultradźwięki, elektroterapia, magnetoterapia), a przede wszystkim noszeniu odpowiedniego obuwia, takiego jak np. buty barefootowe Magical Shoes (z szerokim przodem), które nie będzie nasilało dolegliwości. Dodatkowo istnieją liczne domowe sposoby leczenia haluksów naturalnymi metodami, jak okłady z tartych surowych ziemniaków, olej czy nalewka z odpowiednio przygotowanych liści laurowych, stosowanie szyn bądź ortez odwodzących, kąpiele w soli Ebsom czy sodzie oczyszczonej, nacieranie bolesnego miejsca kurkumą, żywokostem i wiele innych.

Wszystkie te metody, podobnie jak farmakologiczne leczenie haluksów, mają na celu obniżyć stan zapalny haluksa, który mógł nastąpić na przykład przez nadmierne otarcie w bucie. Jednak te działania w żaden sposób nie wpływają na ustawienie kości śródstopia. Warto zatem pamiętać, że skuteczność leczenia haluksów zależy głównie od pracy nad przyczyną problemu (złe obuwie, zaburzona biomechanika stopy), a nie tylko działaniem na objawy.

Czy haluksy można „naprawić”? – działanie na przyczynę

Skuteczność leczenia haluksów zależy przede wszystkim od zaawansowania wady. W przypadku dużych deformacji, gdzie kości są zwichnięte, a tkanki miękkie nie znajdują się na swoim miejscu – uzyskanie korekcji przez terapię manualną bądź ćwiczenie będzie bardzo trudne, jeśli nie niemożliwe. Jednak w przypadku delikatnych zmian, zwłaszcza kiedy są to dopiero pierwsze objawy haluksów – możemy znacznie poprawić wygląd, ale też funkcję naszych stóp. Powstawanie haluksów to nie tylko problem estetyczny: unieruchomiony palec stopy nie może aktywować jej systemów amortyzacyjnych, przez co nie pracuje prawidłowo jej wysklepianie się (powodując płaskostopie), a także wymusza przetoczenie przez fragmenty stopy do tego nieprzystosowane.

Jeśli możliwe jest odchylenie dużego palca i ustawienie go w prawidłowym ustawieniu – ćwiczenia na pewno mogą Ci pomóc! Warto masować okolicę palucha w celu rozluźnienia tkanek – zwłaszcza między pierwszym i drugim palcem, od strony podeszwy stopy. Znajduje się tam przywodziciel palucha, który pociąga go do ustawienia koślawego. Przez nieprawidłowe ustawienie stopy często dochodzi również do napięcia mięśni podeszwowej części stopy I w takim przypadku warto również poświęcić odrobinę czasu na rozluźnienie tej okolicy. Doskonałym do tego narzędziem będzie mała piłeczka – ważne, żeby była dość twarda, tak żeby dogłębnie wymasować wszystkie struktury. Doskonale do tego celu sprawdzi się korkowa piłka do masażu - magical ball. W przypadku wrażliwych stóp można zacząć rolowanie podeszwy od bardziej miękkiej piłeczki, np. tenisowej, a dla osób potrzebujących mocniejszego, punktowego docisku – może sprawdzić się mniejsza i bardziej twarda – np. golfowa. Piłka pozwala na wszechstronną pracę, jednak niektórzy bardziej chwalą sobie roler – magical roler w kształcie walca – można go wówczas trzymać pod biurkiem podczas pracy siedzącej i nie trzeba się martwić, że będzie nam uciekał na boki.

Bardzo dobrze sprawdzają się też separatory na wszystkie palce, które nie tylko pomagają rozciągnąć przykurczone place, ale dodatkowo stymulują mięśnie stopy do pracy (link do separatorów). Używać ich można do chodzenia po domu czy do ćwiczeń, warto jednak zaczynać od noszenia ich kilka minut dziennie i stopniowego wydłużania tego czasu. Uważać jednak należy na separatory pojedyncze – wkładane między paluch a drugi palec stopy. Nie powodują one wyprostowania palucha, a raczej powodują spychanie drugiego palca do pozycji młotkowatej przez obecny stan palucha koślawego. Jeśli potrzebujemy ochronić skórę przed otarciami, lepszym rozwiązaniem są cienkie nakładki silikonowe lub materiałowe, które, zakładane na palec jak skarpetka, chronią go mechanicznie przed urazem (ale ich zadaniem nie jest korygowanie ustawienia palca!).

Dodatkowo bardzo pomocne będą różnego rodzaju ćwiczenia palców stop: świetną korekcją będzie tzw. rozczapierzanie wszystkich palców, czyli odwiedzenie palucha do boku, gdyż angażuje to mięsień odwodziciel palucha, odpowiedzialny za prawidłowe ustawienie palca w osi stopy. W przypadku, gdy nie jest możliwe świadome napięcie tego mięśnia, warto udać się do zjoterapeuty, który za pomocą terapii manualnej usprawni ślizg stawowy w obrębie palucha, a dzięki elektrostymulacji może wspomóc regenerację mięśnia odwodziciela palucha i doprowadzić do sytuacji, gdy pacjent będzie w stanie samodzielnie go aktywować.

Leczenie palucha koślawego ćwiczeniami czy terapią manualną nie będzie dawało dobrych efektów, jeśli osiągnięte postępy w korekcji będziemy niszczyć przez noszenie nieprawidłowego obuwia. Najpopularniejsze dostępne w sprzedaży buty powodują haluksy poprzez swoje zwężane noski. Większość populacji ma stopy szersze niż proponowane modele rynkowe, tyczy się to nawet butów sportowych. Zwróćmy uwagę, że stopa jest z przodu szersza, a nie zwężająca się. Tak też powinien wyglądać kształt prawidłowego buta – być dopasowany do stopy, a nie zmuszać swoim ciasnym i sztywnym brzegiem paluch do koślawienia się. Noszenie butów, które umożliwiają swobodną pracę przodostopia, to podstawowy sposób leczenia haluksów. Doskonałym wyborem, zarówno w prewencji, jak i leczeniu palucha koślawego, będą buty minimalistyczne, takie jak Magical Shoes, które z zasady zrobione są tak, aby stopa mogła w nich pracować w prawidłowy sposób.

Literatura:

Zirngibl B, Grifka J, Baier C, Götz J. Hallux valgus : Ätiologie, diagnostische und therapeutische Prinzipien [Hallux valgus : Etiology, diagnosis, and therapeutic principles]. Orthopade. 2017;46(3):283-296.
Kołodziejski P, Bryłka K, Marzec P, Bażant K, Czarnocki Ł. Czy historyczne koncepcje leczenia palucha koślawego są aktualne do dziś? Dawna medycyna i weterynaria, Środowisko a człowiek, 2013.
Xiang L, Mei Q, Fernandez J, Gu Y. Minimalist shoes running intervention can alter the plantar loading distribution and deformation of hallux valgus: A pilot study. Gait Posture. 2018;65:65-71.